Natura Lęku Panicznego cz.2

Nadwrażliwość na doznania z ciała

Wyniki badań empirycznych nie są zgodne, odnośnie tego, czy zaburzenie lęku panicznego charkateryzuje się podwyższoną ostrością interoceptywności szczególnie w odniesieniu do wewnętrznej percepcji problemów z sercem i układem krążenia (np. Pollock, Carter, Amir & Marks, 2006), chociaż osoby mogą być szczególnie wrażliwe na specyficzne doznania z ciała związane z ich największą obawą (np. wzrost ciśnienia krwi dla osób, które lękają się zawału serca; Taylor 2000). Jak zauważył McNally (1999) strach związany z doznaniami z ciała nie oznacza, że osoby go doświadczające są „lepsze” w wychwytywaniu „wewnętrznych symptomów”. Z drugiej strony, osoby z napadami paniki mają podwyższoną wrażliwość lękową oraz cechują się większą czujnością odnośnie doznań z ciała powiązanych z ich konkretnym lękiem (np. Kroeze & van den Hout, 2000; Schmidt, Lerew, & Trakowski, 1997). Możemy wysnuć następującą konkluzję, że lęk paniczny charakteryzuje się podwyższoną czujnością oraz responsywnością na specyficzne doznania fizjologiczne związane z głębokim strachem, ale niejasne pozostaje, czy osoby z lękiem paniki są „lepsze” w wychwytywaniu zmian w ich fizjologicznym stanie.

Katastroficzne interpretacje

Kluczową cechą epizodów paniki jest tendecja do interpretowania występowania pewnych doznań z ciała w kategoriach konsekwencji natury: biologicznej” (np. śmierci), mentalnej (np. szaleństwa) lub behawioralnej (np. utraty kontroli) katastrofy (Beck, 1988; Beck & Greenberg, 1988; D. M. Clark, 1986a). Dla przykłady osoby doświadczające napadów paniki mogą intepretować (a) ból w klatce piersiowej lub nagły wzrost ciśnienia tętniczego jako możliwy atak serca, (b) odczucie trzęsienia się lub drżenia, jako utratę kontroli lub (c) poczucie nierealności lub depersonalizacja jako znak choroby psychicznej.

Obawa przed paniką

Osoby cierpiące na lęk paniczny mówią o ekstremalnym stresie podczas napadu paniki i szybko rozwijają znaczny lęk odnośnie przyszłych ataków. Ten strach przed paniką jest dystynktywną cechą zaburzenia i jest włączony do kryterium diagnostycznego w klasyfikacji DSM – V. Występowanie strachu oraz unikania przed napadami paniki odróżnia napady paniki od innych zaburzeń lękowych, w których lęk paniczny występuje, ale brakuje antycypacji „strachu przed paniką”.

Ekstensywne poszukiwanie bezpieczeństwa i unikanie

Poszukiwanie bezpieczeństwa oraz unikanie sytuacji związanych z paniką są powszechną odpowiedzią na ataki paniki i mogą być postrzegane jako strategie radzenia sobie w powstrzymaniu katastrofy (np. przyszłego, przytłaczającego napadu paniki, zawału serca, utraty kontroli). Unikanie spowodowane fobią jest powszechne w napadach paniki i jest wywoływane przez antycypowanie ataków paniki (Craske & Barlow, 1988). Sytuacje fobiczne powiązane z agorafobią są różne, zależą od doświadczenia jednostki. White i inni (2006) twierdzą, że 98% przypadków napadów paniki cechuje się od umiarkowanego do nasilonego unikania sytuacji. Dodatkowo uciążliwość agorafobicznego unikania można przewidzieć na podstawie wzrostu symptomów lęku pochodzących z ciała oraz postrzeganego braku kontroli nad zagrożeniem. Łącznie te dane wskazują na bliskie, aczkolwiek skomplikowane związki między atakami paniki oraz rozwojem zachowań zabezpieczających.

Postrzegany brak kontroli

Beck i inni (1985, 2005) zauważyli, że uderzajacą charakterystyką napadów paniki jest uczucie bycia przytłoczonym poprzez niekontrolowalny lęk. Ta widoczna utrata kontroli odnośnie jednej emocji oraz antycypowanie zagrożenia powoduje fiksację na panikogennych doznaniach z ciała i utratę zdolności by wykorzystać rozsądek do realistycznej oceny fizjologicznego i emocjonalnego stanu (Beck, 1988; Barlow, 2002).

Odróżnienie paniki od innych rodzajów lęku

McNally (1994) uważa, że panika nie powinna być postrzegana jako ekstremalna forma lęku obejmująca antycypację przyszłego zagrożenia, ale jako natychmiastowa reakcja „walcz lub uciekaj”.

Rodzaje lęków panicznych

Powszechnie rozróżnia się różne typy ataków paniki lub epizodów powiązanych z paniką. Poniżej zaprezentowanych zostanie 5 rodzajów lęków panicznych, które rozróżnia funkcjonalna charakterystyka, co ma przełożenie na terapię.

Spontaniczna i sytuacyjna panika

Klasyfikacja DSM – IV rozpoznaje 3 typy paniki. Wraz ze spontanicznymi lub nieoczekiwanymi („bez powodu”) napadami lęku panicznego osoby nie wiążą początku ataku paniki z wewnętrznymi lub zewnętrznymi wyzwalaczami (np. atak serca jest postrzegany jako występujący spontanicznie), podczas gdy sytuacyjny atak paniki jest definiowany jako ten, który niezmiennie wystąpi natychmiast przy ekspozycji na antycypowany lub sytuacyjny wyzwalacz. (APA, 2000, s.430 – 431). Przykłady sytuacyjnej paniki: kobieta, która zawsze ma atak paniki, gdy idzie samodzielnie przez duże centrum handlowe, mężczyzna, który zawsze ma atak paniki, gdy wyjeżdża samochodem poza granice miasta, młoda osoba, która zawsze ma napad lęku panicznego, gdy

zostaje sama w domu na noc. Taylor (2000) zauważył, że wiele czynników może wpłynąć na to, czy w danej sytuacji wzrośnie prawdopodobieństwo ataku paniki włączając: temperaturę, możliwość wyjścia z danego miejsca, tłum, znajomość oraz lubienie danego miejsca. Rozróżnienie między paniką „przyczynową” a tą „bez powodu” ma swoje ważne implikacje diagnostyczne odróżniające lęk paniczny od innych rodzajów lęku. Chociaż napad paniki występuje w większości zaburzeń lękowych (80%) są zazwyczaj związane ze specyficznymi sytuacjami (np. przewidywanie ekspozycji na znalezienie się w grupie w sytuacji fobii społecznej – por. Barlow, 2002). Z tego powodu klasyfikacja DSM – IV -TR wymaga conajmniej 2 spontanicznych ataków paniki by spełnione zostały kryteria napadu paniki. Jakkolwiek może być trudne do ustalenia, czy napad paniki jest zupełnie niespodziewany, ponieważ polegamy na relacji pacjenta, która jest retrospektywna i wymaga wglądu oraz zdolności do obserwacji własnych stanów (McNally, 1994). Brak przewidywalności wystąpienia napadu paniki można prawdopodobnie skategoryzować na pewnym kontinuum, na którym trudno określić, czy dany atak jest oczekiwany, czy nieoczekiwany. Dodatkowo, prawdziwie nieoczekiwany „out of the blue” atak może być stosunkowo nieczęsty, nawet w zdiagnozowanych napadach lęku panicznego.

Literatura cytowana

            Barlow, D. H. (2002). Anxiety and its disorders: The nature and treatment of anxiety and panic (2nd ed.). New York: Guilford Press.

            Beck, A. T. (1988). Cognitive approaches to panic: Theory and therapy. In S. Rachman & J. Maser (Eds.), Panic: Psychological perspectives (pp. 91 – 109) Hillsdale, NJ: Erlbaum.

            Beck, A. T., & Greenberg, R. L. (1988). Cognitive therapy of panic disorder. In R.E. Hales & A. J. Frances (Eds.). Reviev of psychiatry (Vol. 7, pp. 571 – 583). Washington DC: American Psychiatric Press.

            Beck, A. T., Emery, G. (with Greenberg, R. L.) (1985). Anxiety disorders and phobias: A cognitive perspective. New York: Basic Books.

            Beck, J. S. (2005). Cognitive therapy for challenging problems: What to do when the basic don’t work. New York: Guilford Press.

            Clark, D. M. (1986). A cognitive approach to panic. Behaviour Research and Therapy, 24, 461 – 470.

            Craske, M. G., & Barlow, D. H. (1988). A revive of the relationship between panic and avoidance. Clinical Psychology Reviev, 8, 667 – 685.

            Kroeze, S., van den Hout, M. (2000) Selective attention for cardiac information in panic patients. Behaviour Research and Therapy, 38, 63 – 72.

            McNally, R. J. (1994). Panic disorder: A critical analysis. New York: Guilford Press.

            McNally, R., J. (1996)Anxiety sensitivity is distinguishable from trait anxiety. In R. M. Rapee (Ed.), Current controversies in anxiety disorders (pp. 214 – 227). New York: Guilford Press.

            Pollock, R. A., Carter, A. A., Amir, N. & Marks, L. E. (2006). Anxiety sensitivity and auditory perception of heartbeat. Behaviour Research and Therapy, 44, 1739 – 1756.

            Schmidt, N. B. , Lerew, D. R., & Trakowski, J. H. (1997) Body vigilance in panic disorder. Evaluating attention to bodily perturbations. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 65, 214 – 220.

            Taylor, S. (2000). Understanding and treating panic disorder: Cognitive-behavioural approaches. Chichester UK: Wiley.

            White, K. S., Brown, T. A., Somers, T. J., Barlow, D. H. (2006) Avoidance behavior in panic disorder: The moderating influence of perceived control. Behaviour Research and Therapy, 44, 147-157.